Rad na crno- kako se zaštititi

Jedan od problema današnjice je sve češća pojava tzv. rada na crno, odnosno situacije u kojoj poslodavac izbegava da izvrši svoje obaveze koje proističu iz ugovora o radu (porezi, doprinosi, topli obrok, regres za korišćenje godišnjeg odmora, naknada zarade za vreme bolovanja…). Ovakav oblik angažovanja je nezakonit, ali mu poslodavci često pribegavaju kako bi smanjili izdatke koje imaju prema zaposlenom. To bi značilo da se uslovi radnog angažovanja uključujući i zaradu uspostavljaju jednostrano, pa lice koje se angažuje nema nikakva prava iz radnog odnosa, niti može da uživa uobičajne vidove zaštite. Ovu problematiku je prepoznao je i sam zakonodavac, pa je u nameri da zaštiti radnike kao slabiju ugovorenu stranu, u pravni sistem uveo pojam faktičkog rada.

Prema odredbama Zakona o radu radni odnos je ugovoreni odnos između zaposlenog i poslodavca koji se zasniva ugovorom o radu. Ugovor o radu zaključuje se u pisanoj formi i to obavezno pre stupanja zaposlenog na rad, u najmanje tri primerka, od kojih se jedan obavezno predaje zaposlenom, a dva zadržava poslodavac. Iako se radni odnos zasniva ugovorom o radu, tek stupanjem na rad zaposleni ostvaruje sva prava i obaveze iz radnog odnosa. S tim u vezi može se reći da je zaključivanje ugovora o radu pravni osnov, a da stupanje na rad predstavlja zasnivanje radnog odnosa.

Pod faktičkim radom se podrazumeva radno angažovanje bez pravnog osnova, dakle bez ugovora o radu ili bilo kog drugog ugovora koji reguliše rad van radnog odnosa. Prema odredbama Zakona o radu ako poslodavac sa zaposlenim ne zaključi ugovor o radu pre stupanja zaposlenog na rad, u pisanom odliku, smatra se da je zaposleni zasnovao radni odnos na neodređeno vreme danom stupanja na rad. To bi značilo da faktički radni odnos može biti konvertovan u formalni radni odnos uz ispunjenje određenih opštih i posebnih uslova. Opšti su već predviđeni Zakonom o radu, dok se do posebnih dolazi tumačenjem Zakona i sudske prakse u slučajevima faktičkog rada.

Ako su navedeni uslovi ispunjeni, lice se može obratiti sudu i pokrenuti radni spor u kojem će tražiti da se utvrdi postojanje radnog odnosa sa poslodavcem zaključen na neodređeno vreme. Uz pokretanje spora, lice može podneti prijavu Inspekciji rada. Radnici svoja prava na plaćanje dugovanog mogu ostvariti isključivo na sudu, dok inspektor rada može samo utvrditi prekršajnu odgovornost poslodavca za organizovanje takvog rada. To bi značilo da se samo sudskom presudom može naložiti poslodavcu isplata dugovanog, a da dokumentacija iz postupka inspekcije predstavlja jedno od sredstava kojima se dokazuje „rad na crno“ u radnom sporu. U naročito teškim slučajevima za kršenja zakonskih obaveza predviđena je i krivična odgovornost poslodavca.

Nakon što je sud utvrdio postojanje radnog odnosa, fikcija deluje od trenutka kada je faktički rad započeo, tako da poslodavac ima obavezu da uplati sve poreze i doprinose koje nije uplaćivao tokom trajanja faktičkog rada.

Ukoliko ste sami žrtve „rada na crno“ ili znate nekog ko se nalazi u sličnoj situaciji, prosledite ovaj tekst kako bi se lica upoznala sa mehanizmima zaštite. Na taj način ćemo dati lični doprinos da se ova pojava iskoreni iz pravnog sistema. Za više informacija budite slobodni da nas kontaktirate putem kontakt telefona ili e-maila.

Advokat Katarina S. Božović